Zgodnie z art. 7643 § 2 KC:
Świadczenie wyrównawcze nie może przekroczyć wysokości wynagrodzenia agenta za jeden rok, obliczonego na podstawie średniego rocznego wynagrodzenia uzyskanego w okresie ostatnich pięciu lat. Jeżeli umowa agencyjna trwała krócej niż pięć lat, wynagrodzenie to oblicza się z uwzględnieniem średniej z całego okresu jej trwania.
W praktyce bardzo często pojawia się pytanie: czy przy ustalaniu wysokości świadczenia wyrównawczego można poprzestać na obliczeniu średniego rocznego wynagrodzenia agenta z okresu sprzed rozwiązania umowy agencyjnej?
Takie podejście zaprezentował jeden z Sądów Okręgowych w sprawie mojego klienta.
Mianowicie, Sąd w pierwszej kolejności ustalił średnie roczne wynagrodzenie agenta z ostatnich pięciu lat, a następnie tak ustaloną kwotę pomniejszył powołując się m.in. na względy słuszności.
Czy taka metodologia jest prawidłowa w świetle przepisów KC oraz przepisów dyrektywy 86/653/EWG o świadczeniu wyrównawczym?
Oczywiście, nie jest prawidłowa.
Jak stwierdził przed laty prof. T. Wiśniewski, Sędzia Sądu Najwyższego (Umowa agencyjna według kodeksu cywilnego, Warszawa 2001, s. 169):
Ustalona stosownie do art. 7643 § 2 k.c. górna wysokość świadczenia wyrównawczego nie stanowi podstawy do przeprowadzania obliczeń, a jedynie stanowi górny próg, do którego ustalona suma musi zostać zredukowana.
Podobny pogląd wyraziła prof. E. Rott-Pietrzyk (w: System prawa prywatnego, t. 7: Prawo zobowiązań – część szczegółowa, red. J. Rajski, wyd. 3, Warszawa 2011, rozdział XI, Nb. 133):
Przepisu art. 7643 § 2 KC nie należy […] traktować jako sposobu ustalenia wysokości […] świadczenia.
Co najważniejsze, przedstawione stanowisko zostało również wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 26 marca 2009 r. w sprawie C-348/07.
W pkt 19 uzasadnienia tego wyroku Trybunał Sprawiedliwości stwierdził mianowicie:
System obliczania wymiaru świadczenia, ustanowiony przez art. 17 dyrektywy, składa się z trzech różnych etapów.
I tak pierwszy z tych etapów ma na początek na celu określenie wymiaru korzyści czerpanych przez zleceniodawcę z tytułu transakcji z klientami pozyskanymi przez przedstawiciela handlowego, zgodnie z postanowieniami art. 17 ust. 2 lit. a) tiret pierwsze tej dyrektywy.
Drugi – ma następnie na celu zweryfikowanie, zgodnie z brzmieniem art. 17 ust. 2 lit. a) tiret drugie, czy kwota uzyskana na podstawie wyżej wymienionych kryteriów jest zgodna z zasadami słuszności, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności danego przypadku, w szczególności prowizji utraconych przez przedstawiciela handlowego.
W końcu, w trzecim etapie, kwota świadczenia wyrównawczego jest poddawana korekcie stosownie do górnej granicy świadczenia przewidzianej w art. 17 ust. 2 lit. b) dyrektywy, która ma znaczenie jedynie wtedy, gdy kwota wynikająca z dwóch poprzednich etapów obliczenia jest od niej wyższa.
Innymi słowy: wysokość świadczenia wyrównawczego winna być ustalana w oparciu o przesłanki tego świadczenia wskazane w art. 7643 § 1 KC.
Jeżeli ustalona w ten sposób kwota jest wyższa od średniego rocznego wynagrodzenia agenta wskazanego w art. 7643 § 2 KC, to winna zostać obniżona do poziomu średniego rocznego wynagrodzenia.
Jeżeli z kolei ustalona przez sąd kwota jest niższa od średniego wynagrodzenia, wtedy kwota tego wynagrodzenia nie odgrywa żadnej roli przy obliczaniu wysokości wyrównania.